Klasifikacija anksioznih poremećaja

Endokrina reakcija koja prati strah uzrokuje promjene u osi hipotalamus-hipofiza-nadbubrežna žlijezda uzrokujući porast razine kortizola. Dugotrajna izloženost kortizolu može povećati rizik za nastanak kardiovaskularnih bolesti, dijabetesa tipa 2, cerebrovaskularnog inzulta, te pogoršanje astme.

Prema trenutno  važećoj Međunarodnoj klasifikaciji bolesti (MKB 10) u anksiozne poremećaje ubrajamo:

- fobično anksiozni poremećaj (agorafobija, socijalna fobija, specifične fobije, drugi fobično anksiozni poremećaji...),

- anksiozni poremećaj (panični poremećaj, generalizirani anksiozni poremećaj, mješoviti anksiozni i depresivni poremećaj...),

- opsesivno kompulzivni poremećaj (pretežno opsesivne misli, pretežno kompulzivne radnje, mješovite opsesivne misli i radnje...),

- reakcija na teški stres (akutna stresna reakcija, posttraumatski stresni poremećaj, poremećaj prilagodbe...),

- disocijativni poremećaj (disocijativna amnezija, disocijativna fuga, disocijativni stupor, poremećaj s transom i opsjednutošću, disocijativni poremećaj pokreta i osjeta, disocijativni motorički poremećaj, disocijativne konvulzije, disocijativna anestezija i gubitak osjeta, mješoviti disocijativni poremećaj...),

-somatoformni poremećaj (somatizacijski poremećaj, nediferencirani somatoformni poremećaj, hipohondrijski poremećaj, somatoformna autonomna disfunkcija, perzistirajući somatoformni bolni poremećaj...),

-drugi neurotski poremećaji (neurastenija, depersonalizacijsko derealizacijski sindrom...).

Svi anksiozni poremećaji imaju kao glavne simptome anksioznost ili strah i zabrinutost. Amigdala je regija mozga vezana uz nastanak straha, dok je briga hipotetski vezana s funkcioniranjem kortiko-striato-talamo-kortikalnog kruga.

Endokrina reakcija koja prati strah uzrokuje promjene u osi hipotalamus-hipofiza-nadbubrežna žlijezda uzrokujući porast razine kortizola. Naglo otpuštanje kortizola omogućava preživljavanje u slučaju izloženosti kratkotrajnoj stvarnoj životnoj ugroženosti. Dugotrajna izloženost kortizolu može povećati rizik za nastanak kardiovaskularnih bolesti, dijabetesa tipa 2, cerebrovaskularnog inzulta, te pogoršanje astme. 

Autonomni živčani sustav odgovoran je za reakciju „borbe ili bijega“ i preživljavanje za vrijeme stvarne prijetnje. On utječe i na kardiovaskularni sustav (podiže puls i krvni tlak). Autonomni i kardiovaskularni odgovor su posredovani vezama između amigdale i locus coeruleusa (noradrenalin). Kada je autonomni živčani sustav ponavljano i kronično pobuđen (kao u anksioznom poremećaju) povećava se rizik za nastanak ateroskleroze, ishemije srca, hipertenzije, infarkta miokarda i iznenedne smrti.

Anksiolitici djeluju putem brojnih neurotransmiterskih sustava te tako ublažavaju simptome anksioznosti i straha. Amigdala (odgovorna za nastanak anksioznosti) je regulirana putem neurotransmitera: GABA-e, serotonina i noradrenalina. Zabrinutost kao drugi ključni simptom anksioznih poremećaja nastaje u kortiko-striato-talamo-kortikalnom putu, a posredovana je neurotransmiterima: serotoninom, GABA-om, dopaminom, noradrenalinom, glutamatom.

Simptomi anksioznih poremećaja preklapaju se sa simptomima depresivnog poremećaja, stoga u liječenju obje vrste poremećaja koristimo antidepresive.

Farmakoterapija anksioznih poremećaja

Najčešće primjenjivana psihofarmakoterapija za liječenje anksioznih poremećaja:

●antidepresivi:

• SSRI (inhibitori ponovne pohrane serotonina): fluvoksamin, fluoksetin, sertralin, paroksetin, escitalopram, citalopram,
• SNRI (inhibitori ponovne pohrane serotonina i noradrenalina): venlafaksin, duloksetin,
• serotonin 1A parcijalni agonist (buspiron),
• ostali antidepresivi (triciklički antidepresivi, inhibitori monoaminooksidaze, NRI, NaSSa...)

●benzodiazepini (alprazolam, diazepam, oksazepam, lorazepam, bromazepam...) primjenjuju se kraće vrijeme ili povremeno prema potrebi

●atipični antipsihostici (posebice oni s učinkom na serotoninski 1A receptor)

●alfa 2 delta ligandi (antiepileptici: gabapentin i pregabalin)

●β adrenergički blokatori (propranolol, atenolol, metoprolol)

●adrenergički α2 agonist (klonidin)

Psihoterapijske tehnike za liječenje anksioznih poremećaja

Najčešće primjenjivane psihoterapijske tehnike u liječenju anksioznih poremećaja su kognitivno-bihevioralna terapija, psihodinamska, analitička i suportivna psihoterapija.

Liječenje specifičnih anksioznih poremećaja

Liječenje započinjemo odabirom jednog od lijekova prvog izbora koji je potrebno primjenjivati dovoljno dugo u adekvatnoj dozi. Ako odabrani  lijek prvog izbora ne dovede do željenog učinka zamjenjujemo ga drugim lijekom prvog izbora, a potom terapijom drugog izbora.  Uz lijekove prvog ili drugog izbora može se primjenjivati i dodatna terapija. 

Generalizirani anksiozni poremećaj

Terapija prvog izbora: SSRI, SNRI, benzodiazepini, buspiron, alfa 2 delta ligandi (gabapentin, pregebalin);

Terapija drugog izbora: triciklički antidepresivi, mirtazapin, trazodon, SPARI;

Dodatna terapija uz terapiju prvog ili drugog izbora: hipnotici, kognitivno bihevioralna terapija, atipični antipsihotici.

Panični poremećaj

Terapija prvog izbora: SSRI, SNRI, benzodiazepini, alfa 2 delta ligandi (gabapentin, pregebalin);

Terapija drugog izbora: MAO inhibitori, triciklički antidepresivi, mirtazapin, trazodon;

Dodatna terapija: hipnotici, kognitivno bihevioralna terapija, atipični antipsihotici.

Posttraumatski stresni poremećaj

Terapija prvog izbora: SSRI, SNRI;

Terapija drugog izbora: alfa 2 delta ligandi, benzodiazepini, MAO inhibitori, triciklički antidepresivi;

Dodatna terapija: naltrekson, mirtazapin, hipnotici, kognitivno bihevioralna terapija, atipični antipsihotici, β blokatori, α1 antagonisti.

Socijalna fobija

Terapija prvog izbora: SSRI, SNRI, alfa 2 delta ligandi (gabapentin, pregebalin);

Terapija drugog izbora: β blokatori, benzodiazepini, MAO inhibitori;

Dodatna terapija: naltrekson, akamprosat, hipnotici, kognitivno bihevioralna terapija, atipični antipsihotici.

Opsesivno kompulzivni poremećaj

Terapija prvog izbora: SSRI;

Terapija drugog izbora: klomipramin, MAO inhibitori, SNRI;

Dodatna terapija: litij,  hipnotici, benzodiazepini, kognitivno bihevioralna terapija, atipični antipsihotici, buspiron.

Literatura

1.MKB 10 – Klasifikacija mentalnih poremećaja i poremećaja ponašanja- Deseta revizija, Medicinska naklada, Zagreb, 1999.

2.Stephen M. Stahl; Stahl's essential psychopharmacology, 4th edition, Cambridge University Press, 2013.

3. Dražen Begić; Suvremeno liječenje anksioznih poremećaja, Medicinska naklada, Zagreb, 2012.