Anksioznost i somatske bolesti

Anksioznost može dovesti do pogoršanja cijelog niza somatskih bolesti kao što su arterijska hipertenzija, astma, neurodermatitis, Raynaudova bolest, peptički ulkus, sindrom iritabilnog kolona, kronični bolni sindrom...

Anksiozna stanja javljaju se kod približno 15% hospitaliziranih somatskih bolesnika te oko 10% kod ambulantnih bolesnika.

Anksiozni poremećaj može biti psihološka reakcija na bolest (1. reaktivni anksiozni poremećaji), u izravnoj vezi s osnovnim patofiziološkim procesom (2. simptomatska anksioznost ili organski uvjetovani anksiozni poremećaji), te kao posljedica somatske terapije (3. jatrogeni anksiozni poremećaji).

Postoji i komorbiditet primarnih anksioznih poremećaja s različitim tjelesnim bolestima. Anksioznost je također i važan čimbenik rizika u nastanku brojnih psihosomatskih bolesti.

Prisutnost anksioznih stanja kod somatskih bolesnika značajno utječe ne samo na kvalitetu života, već i na ishod liječenja, a u nekim slučajevima čak i na duljinu  životnog vijeka pojedinog pacijenta.

Anksioznost može dovesti do pogoršanja cijelog niza somatskih bolesti kao što su arterijska hipertenzija, astma, neurodermatitis, Raynaudova bolest, peptički ulkus, sindrom iritabilnog kolona, kronični bolni sindrom itd. Stoga je liječenje anksioznih poremećaja kod somatskih bolesnika od izuzetne važnosti za ishod liječenja osnovne bolesti.

Jatrogeni anksiozni poremećaji

Jatrogeni anksiozni poremećaji mogu nastati zbog prekomjerne konzumacije psihostimulansa (uključujući i kofein), . pod utjecajem hormona štitnjače, raznh antipsihotika,  kortikosteroida, acetilsalicilne kiseline, sulfonamida,  bronhodilatatora i dekongestiva, te kao paradoksalna reakcija na sedative i hipnotike.

Tjelesne bolesti koje direktno utječu na razvoj anksioznosti

Tjelesne bolesti koje direktno utječu na razvoj anksioznosti su slijedeće: hiper- i hipotireoza, Cushingova bolest, hiperparatireoidizam, karcinoidni sindrom, hipoglikemija, feokromocitom, hiperkortizolizam, deficit vitamina B12, prolaps mitralne valvule, hipoksemija i kronična opstruktivna bolest pluća, plućna embolija, epilepsija demijelinizirajuće bolesti, migrena, porfirija, vaskularna kolagenoza, bruceloza,  renalna disfunkcija, tjelesna iscrpljenost,  laktatna acidoza.

Primjena benzodiazepina kod nekih somatskih bolesti - Kardiovaskularne bolesti

95% bolesnika sa srčanim infarktom navodi anksioznost i napetost, dok 40% pacijenata koji su se oporavili od infarkta miokarda ima strah od povratka na radno mjesto zbog mogućeg pogoršanja zdravlja, ponovljenog infarkta te posljedične smrti.

Anksiozna  stanja su vrlo česta kod kardiovaskularnih bolesnika. Čak  95% bolesnika sa srčanim infarktom navodi anksioznost i napetost, dok 40% pacijenata koji su se oporavili od infarkta miokarda ima strah od povratka na radno mjesto  zbog mogućeg pogoršanja zdravlja, ponovljenog infarkta te posljedične smrti. (5)

Anksioznost i osjećaj nadolazeće smrti važni su simptomi pri srčanom infarktu, tako je i primjena benzodiazepina u prikladnim dozama vrlo važna adjuvantna terapija koja dovodi do smanjenja oslobađanja i prisustva cirkulirajućih katekolamina koji imaju štetan učinak na iritabilna tkiva, time se  smanjuje vjerojatnost tahikardije i aritmija koje mogu biti fatalne za ove bolesnike. Stoga se, prema nekim mišljenjima, preporuča primjena malih doza benzodiazepina, (primjerice 2 mg diazepama) koje se opetovano daju dok se ne postigne zadovoljavajući stupanj anksiolize.

Stalna primjena benzodiazepina u malim dozama može imati povoljan učinak kod  kroničnih srčanih bolesnika ublažavanjem anksioznih reakcija na različite stresore koji mogu biti pogubne za ove bolesnike. 

Korelacija između stresa, straha, anksioznosti i simpatičke hiperstimulacije srca sa slučajevima kardijalne smrti je nedvojbena. Prema nekim izvješćima, anksiozna stanja i stres mogu dovesti do porasta triglicerida i kolesterola te do aktivacije trombocita, stoga davanje benzodiazepina može bitno utjecati na duljinu života srčanih bolesnika.. Ove tvrdnje je neophodno dokazati kontroliranim kliničkim istraživanjima kojih za sada nema dovoljno da bi se zauzeo konačan stav.

Vrlo je važno imati na umu da istovremena primjena diazepama i srčanih glikozida može utjecati na povećanje koncentracije digoksina, što katkada može biti kritično stanje za bolesnika sa zatajenjem srca.

Plućne bolesti

S obzirom na mogući depresorni učinak benzodiazepina na centar za disanje, nužan je oprez njegove primjene kod plućnih bolesti.

Hipoksemija je važan čimbenik u nastanku anksioznih stanja kod plućnih bolesnika, što je prilično česta pojava. S druge strane, antiastmatici i bronhodilatatori mogu izazvati anksioznost kao nuspojavu.

Primjena benzodiazepina kod anksioznih pulmonalnih bolesnika mora biti usklađena sa stupnjem poremećaja ventilacije. S obzirom na mogući depresorni učinak benzodiazepina na centar za disanje, nužan je oprez njegove primjene kod plućnih bolesti. Depresorni učinak benzodiazepina na disanje može još više pogoršati smetnje ventilacije u plućnih bolesnika što katkada može imati i fatalne posljedice.

Naime, benzodiazepini smanjuju ventilacijski odgovor na hipoksiju koja je kod  nekih bolesnika jedini preostali stimulus ventilacije. Primjena hipnotskih benzodiazepina kod bolesnika s apnejom  u snu može dovesti do iznenadne smrti zbog zastoja disanja pri spavanju.

Doziranju benzodiazepina kod  plućnih bolesnika mora se pristupiti vrlo obazrivo. U početku se preporučaju manje doze, (primjerice 2 do 6 mg diazepama ili ekvivalentne doze drugih benzodiazepina)koje se po potrebi postupno povećavaju i pažljivo titriraju.

Bolesti jetre

Kod anksioznih bolesnika s oštećenom jetrenom funkcijom preporučaju se benzodiazepini kao što su oksazepam i lorazepam jer se metaboliziraju konjugacijom s glukuronskom kiselinom i nemaju aktivnih metabolita. Glukuronidacija nije bitno smanjena čak ni u teškim oštećenjima jetrenih funkcija.

Bubrežne bolesti

Anksiozna stanja su prilično česta kod kroničnih bubrežnih bolesnika, posebice onih na hemodijalizi. Kod bolesnika na hemodijalizi treba izbjegavati benzodiazepine s dugim djelovanjem, a preferirati benzodiazepine bez aktivnih metabolita.

Tumori

Anksiozna stanja su  vrlo česta kod bolesnika s tumorima,  jednim dijelom kao reakcija na saznanje o samoj dijagnozi ili kao reakcije na pojedine dijagnostičke pretrage i/ili pri iščekivanju rezultata istih. Također anksioznost može biti i nuspojava citostatske terapije.

Benzodiazepini u trudnoći

Benzodiazepini se često primjenjuju za otklanjanje anksioznih stanja u trudnoći, naročito pri prijetećem pobačaju, iako postoje izvješća o njihovoj rizičnosti za plod, posebice u prvom i drugom trimestru trudnoće.

No, bez obzira na podijeljena mišljenja, čini se kako je, kad god je to moguće,  najbolje izbjegavati benzodiazepine u trudnoći.

Zaključak

Benzodiazepini su se uglavnom pokazali kao dobar izbor kod većine somatskih pacijenata koji pate od anksioznih poremećaja, no treba biti oprezan pri njegovu doziranju.

Anksioznost kod somatskih bolesnika značajno utječe ne samo na kvalitetu života, već i na ishod liječenja, a u nekim slučajevima čak i na trajanje životnog vijeka, stoga je liječenje anksioznih poremećaja kod somatskih bolesnika od izuzetne važnosti za ishod liječenja osnovne (primarne) bolesti.

Benzodiazepini su se uglavnom pokazali kao dobar izbor kod većine somatskih pacijenata koji pate od anksioznih poremećaja, no treba biti oprezan pri njegovu doziranju.  S obzirom da još uvijek nema dovoljno kliničkih studija o korelaciji benzodiazepina kao lijeka protiv anksioznih poremaćaja s liječenjem nekih somatskih bolesti, oprez pri primjeni i doziranju je pogotovo neophodan.

Predrag Radić, dr.med., spec.psihijatar,Psihijatrijska bolnica "Sveti Ivan"

 

Literatura

1. Calabrese JR & Guledge AD: Psychotropics during pregnancy and lactation: a review. Psychosomatics, 1985, 26:413-425.

2. Fernandez F & Levy JK: Use of benzodiazepines in the medically ill. Roy-Byrne PP & Cowley DS(ur): Benzodiazepines in Clinical Practice: Risks and Benefits, 179-200. American Psychiatric Press, Washington DC, 1991.

3. Massie MJ: Anxiety, panic and phobias. U Holland JC & Rowland JH (ur): Handbook of Psychooncology, 300-309. Oxford University Press, 1989.

4. Stoudemire A & Moran MG: Psychopharmacology in the medically ill patient. U Schatzberg AF & Nemeroff CB (ur): Textbook of Psychopharmacology, 931-959. American Psychiatric Press, Washington DC, 1998.

5. Taylor SH: Therapeutic alternatives in psychosomatic cardiovascular disorders. U Pichot P (ur): Alternatives to Treatment with Minor Tranquillisers, 20-34. Hans Huber Publishers, Berne, 1984.