Medicus 2014;23(2):117-126
UDP – glukuronozil transferaze (UGT)
Obavljaju 60% metabolizma paracetamola. UDP glukuro-
nična kiselina donor je glukuronida. Postoje dvije porodice
enzima, UGT1 i UGT2 s ukupno više od 35 izoenzima. En-
zimi porodice UGT1 u ljudi produkt su ekspresije jedinstve-
noga gena smještenog na kromosomu 2. Enzimi porodice
UGT2 produkt su različitih individualnih gena uočljivih na
jedinstvenom klasteru, lokaliziranom na kromosomu 4 u
ljudi. Potporodica UGT2B sadržava izoforme UGT 2B4, 2B7,
2B10, 2B11, 2B15, 2B17 i 2B28 (33, 34).
U porodici 1 jesu enzimi čiji su supstrati bilirubin, amini,
fenoli, a mogu konjugirati i lijekove: analgetike, spolne hor-
mone, kemoterapeutike i drugo. Porodica 2 sadržava enzi-
me čiji su supstrati steroidi, žučne kiseline i opioidi. Morfin
je supstrat za 2B7 izoenzim.
No podjela supstrata nije baš tako isključiva. Na primjer, pa-
racetamol je supstrat za mnoge izoenzime iz potporodice 1A
(1A6 i u manjem opsegu 1A9) i 2B.
Izoforma enzima glukuronozil transferaza 1A1 koja konjugi-
ra bilirubin, pojavljuje se u zdrave hrvatske djece predškol-
ske dobi u homozigotnome recesivnom obliku u 9,8% ispita-
nika. U njih su razine bilirubina povišene (34).
Li i suradnici opisali su za UGT2B7 strukturu haplotipa,
a kvantificirali gensku raznolikost i diferencijaciju i za
CYP2B6 i za UGT2B7 gene. Genotipizirali su jedan intron i
tri promotorska SPN-a (35).
Sulfotransferaze
Obavljaju 35% metabolizma paracetamola procesom sul-
furiranja; pritom je 3’-fosfoadenozin-5’-fosfosulfat (PAPS)
kosupstrat koji donosi sulfatnu skupinu.
Glutation-S-transferaze (GST)
Glutation je tripeptid, štiti stanice od oksidativnog ošteće-
nja tako da služi kao sulfurhidrilni pufer. Oksidativni stres
dovodi do poremećaja ravnoteže u glutationskom putu.
Primarna funkcija glutation-S-transferaza jest konjugaci-
ja tripeptida glutationa s tvarima koje sadržavaju polarnu,
elektrofilnu skupinu. Tako se sintetizira derivat koji je jače
topljiv i manje toksičan.
Vjerojatno je da za enzim glutation transferazu postoje oso-
be kojima nedostaju neke forme ovog enzima, odnosno da
postoji polimorfizam ovog enzima faze II metabolizma lije-
kova, a smatra se da su takve osobe rizične za razvoj mali-
gnoma.
Reakcije konjugacije reaktivnih metabolita lijekova s gluta-
tionom (GSH) znače detoksikaciju. Spajanje s GSHmože biti
spontano ili posredovano glutation-S-transferazama. Ako
je posrijedi konjugacija s GSH uz pomoć glutation-S-tran-
sferaza, onda genski deficiti mogu biti uzrok nuspojava jer
nastaju reaktivni metaboliti lijekova. Ovaj navod istakli su u
svom istraživanju Dragovic i suradnici, a rabili su četiri tipa
rekombinantnih glutation-S-transferaza: hGST A1-1, hGST
M1-1, hGST P1-1, hGST T1-1 (36).
Spoznaje i perspektive za
individualizirano doziranje nekih
analgetika
PARACETAMOL
Najčešće se u studijama ispituju biomarkeri hepatotoksič-
nosti, kao u studiji Kumara i koautora. Oni su 5 dana ži-
votinjama oralno davali ugljikov tetraklorid; 1000 mg/kg
paracetamola; metotreksat. Stvarno nastalo oštećenje jetre
provjeravali su standardnom biokemijom: određivanjem
alkalne fosfataze, AST-om, ALT-om, kao i biopsijom jetre.
Nespecifičnu metabolomiku u svrhu profiliranja radili su
s UPLC/TOF-MS (
time of flight MS
). Rezultate su statistički
obradili, potom su pretražili i usporedili baze podataka. De-
finirali su biomarkere jetrene toksičnosti kod primjene ovih
triju stranih tvari. Novonađene biomarkere provjerili su
dodatnim metabolomičkim profiliranjem – iz urina štako-
ra učinjeno je specifično, ciljano metaboličko profiliranje s
plinskom kromatografijom/masenom spekrometrijom i ka-
pilarnom elektroforezom/masenom spektrometrijom. Na-
kon ove dvije razine istraživanja pokazali su da su steroidi,
aminokiseline i žučne kiseline bili metabolički promijenjeni
u tretiranih životinja u odnosu na netretirane životinje. Au-
tori su odlučili odabrati: 11-beta-hidroksiandrosteron, epi-
androsteron, estron, 11-dehidrokortikosteron, glicin, alanin,
valin, leucin, DL-ornitin, 3-metilhistidin, kolnu kiselinu i
litokolnu kiselinu kao biomarkere hepatotoksičnosti, jer su
njima obuhvatili tri različita metabolička puta (37).
U sljedećoj studiji paracetamol je također primijenjen u
toksičnim dozama. Ispitivana je metabolomika urina kod
štakora s pomoću 1H-NMR spektroskopije. U rezultatu su
se pokazali povišen laktat, snižen 2-oksoglutarat (viđeno
i kod toksičnog efekta hepatotoksina hidralazina), snižen
TMAO (trimetilamin-N-oksid), snižen alantoin, hipurat i
TCA. Glavni metaboliti paracetamola jesu: sulfat, glukuro-
nid, N-acetil-cistein-konjugati, a uz to u urinu je prisutan i
nemetabolizirani paracetamol. Metaboliti u urinu razlikuju
se u ovisnosti o dozi paracetamola koja je primijenjena. Na-
kon vezanja paracetamola s glutationom nastaje metabolit
merkaptourat, koji se izlučuje urinom. Kad se zalihe gluta-
tiona istroše, slijedi porast N-acetil-para-benzokinon-imina
(NAPQI). Kod visokih doza sistem s citokrom P450 enzimi-
ma metabolički je insuficijentan. Predtretman eksperimen-
talne životinje fenobarbitonom smanjuje u urinu količinu
nemetaboliziranog paracetamola, dok razinu sulfata, gluku-
ronida i merkaptourata ne povisuje značajno. Fenobarbiton
inducira P450, čime nastaje i veća količina NAPQI. Oksida-
ciju paracetamola obavlja u ljudi CYP 2E1 (manje 1A2 i 3A4).
Kod nastalog deficita GSHmerkaptourat u urinumože samo
malo porasti, što znači da se počinje gomilati NAPQI. NA-
122
Jakobović J.
