24.03.2025.
Izvanstranična tvar (ECM od extracellular matrix) ima značajnu ulogu u razvitku moždane kore, a poremećaji ekspresije molekula ECM povezani su sa heterogenom skupinom razvojnih malformacija moždane kore (MCD od malformations of cortical development) i neurorazvojnim poremećajima (NP) poput epilepsija, spektra autizma (AS), shizofrenije, intelektualnih poteškoća (IP).
ECM gradi mehaničku potporu i biokemijske niše za procese proliferacije, migracije, diferencijacije stanica, navođenje aksona, sinaptogeneze i brazdanje moždane kore. Mutacije gena za ECM koje remete ove morfogenetske procese pronađene su kod MCD i NP. Mutacije HSPG2 i LAMC1 gena primjerice remete proliferaciju u ventrikularnoj i subvetrikularnoj zoni te uzrokuju mikrocefaliju, hemimegalencefaliju, focalnu kortikalnu displazija. Mutacije RELN, POMT1, LARGE, HSPG5, GPR56 gena uzrokuju poremećaje migracije i stanične adhezije uzrokujući tip 1 ili „cobblestone“ lizencefaliju, bilateralnu frontoparijetalnu polimicrogiiriju i/ili IP. Mutacije VCAN, NCAN, LUM, HAPLN1, COL4A1 gena izraženih u subplate i marginalnoj zoni remete diferencijaciju, sinaptogenezu i girifikaciju, a iste su povezane sa IP. EXN1 NDST1, CHSY1 geni kodiraju enzime za biosintezu ECM, a njihove mutacije pronađene su kod AS i IP. PAX6, TBR1, SOX2, MEF2C transkripcijski faktori, Wnt i Notch signalni putovi, DNA metilacija, histonske modifikacije i miRNA reguliraju razinu i vremensko-prostornu distribuciju ECM, a njihova disregulacija dio je patogeneze MCD i NP.
Sekvenciranjem genoma tehnologijom nove generacije sve je više identificiranih mutacija i disregulcija gena ECM u nastanku neuroloških poremećaja.
Poznavanje genetske osnove ECM doprinosi razumijevanju patogeneze kortikalnih malformacija i poremećaja razvoja moždane kore, a neophodno je u pronalasku potencijalnih novih ciljeva dijagnostičkih i terapijskih pristupa za liječenje neuroloških bolesti.
prof. dr. sc. Nataša Jovanov Milošević
